Gürün Şalı
GÜRÜN ŞALLARI
Arkeolojik bulgular sonucunda, Anadolu’nun, dokumacılığın yapıldığı en eski yerlerden biri olduğu düşünülmektedir. Önceleri ilkel tezgâhlarda yapılan dokumacılık, zaman içerisinde artan talepleri ve estetik ihtiyaçları karşılama arayışları ile geliştirilmiştir. Aşama aşama gelişim gösteren dokumacılık incelendiğinde, ilk örneklerde elle atkı iplikleri atılıyorken, sonrasında ise karmaşık desenlerin dokunabildiği jakar tezgâhlarının geliştirildiği görülmektedir.
İlçemizde dokunan ve dokunduğu bölgenin ismi ile anılan Gürün Şalları’nın günümüzde dokuması yapılmamaktadır. Desen, motif ve renk özellikleriyle kendine özel bir kimlik kazanan Gürün Şal dokumalarından günümüze çok az sayıda örnek ulaşmıştır.
Şal, atkı ve çözgüsü yünden olan desenli bir kumaştır. Ayrıca ipek ve pamuktan dokunmuş çeşitleri de vardır. Her çeşit kadın erkek giyimi ile odaların döşenmesinde ve süslenmesinde kullanılan Gürün şalları Osmanlılar zamanında bir dünya markası olmuştur. Halep ve Şam başta olmak üzere birçok yerde şal dokunuyordu ama Gürün şalları Asya’dan Avrupa’ya tüm dünyada meşhur olmuştur. Gürün şalları, Hint ve İran şallarının desen ve dokuma tekniğini, Türk kumaşlarının desen ve dokuma tekniğiyle birleştirmiş, Avrupa şallarının özelliklerini Anadolu insanının zevk ve giyim ihtiyaçlarıyla kaynaştırarak orijinal bir sentez meydana getirmiştir.
Dokuma Tekniği ve Motifler
Gürün şalları el tezgâhlarında dokunmuştur. Bu tezgâhlar, Jakar tarafından ıslah edilmiş, Gürün'de de Jakar tezgâhlarından yararlanılmıştır. 2.52 m. boyunda ve 1.20 m. eninde kesilme yerleri belli edilerek top halinde dokunmuştur. Gürün şallarında sadelik ve zeminde beyaz renk hâkimdir. Yün iplikler bitki boyalarıyla boyanmıştır.
Dokuma Tekniği ve Motifler
Gürün şalları el tezgâhlarında dokunmuştur. Bu tezgâhlar, Jakar tarafından ıslah edilmiş, Gürün'de de Jakar tezgâhlarından yararlanılmıştır. 2.52 m. boyunda ve 1.20 m. eninde kesilme yerleri belli edilerek top halinde dokunmuştur. Gürün şallarında sadelik ve zeminde beyaz renk hâkimdir. Yün iplikler bitki boyalarıyla boyanmıştır.
Serpme Motifli Şallar
Ana motifi badem veya pençe adı verilen motiftir. Bu motif halk arasında günümüzde "şal deseni" diye tanınmıştır. Bademler aralıklı veya verev şeklinde dizilmiştir. Bademlerin arasında küçük çiçekler ve yapraklar, dalcıklar seyrek olarak da çintemani motifleri doldurulmuştur. Bademlerin içi boş bırakıldığı gibi çiçekler ve yapraklarla da bezendiği olmuştur.
Ana motifi badem veya pençe adı verilen motiftir. Bu motif halk arasında günümüzde "şal deseni" diye tanınmıştır. Bademler aralıklı veya verev şeklinde dizilmiştir. Bademlerin arasında küçük çiçekler ve yapraklar, dalcıklar seyrek olarak da çintemani motifleri doldurulmuştur. Bademlerin içi boş bırakıldığı gibi çiçekler ve yapraklarla da bezendiği olmuştur.
Motifleri Birbirine Bağlı Şallar
Bu tür şallara "sarmaşıklı şal" da denir. Badem motifleri kumaşa serpme olarak yerleştirilmiş, ancak bademler bir dalla birbirine bağlanmaya çalışılmıştır. Kadın elbiseleri genellikle bu şallardan yapılmıştır.
Motifleri birbirine geçme şallar: Motifleri asma dalları gibi birbirine geçmiş kavisli dallardan oluşmuştur. Bu yüzden halk arasında "Asma dalı desenli şal" olarak tanınmıştır. Kadın elbisesi yapımında tercih edilmiştir.
Çubuklu, Yollu Şallar
Çubukların enleri ve araları dokuyanına göre dar veya geniş tutulmuştur. Çubukların gerek içleri, gerekse araları serpme veya bağlı badem, çiçek, yaprak, asma dalı, koçboynuzu, saç bağı motifleriyle doldurulmuştur. Yaygın Gürün şalları bunlardır. Başlık ve kuşak olarak kullanılmıştır.
Çubukların enleri ve araları dokuyanına göre dar veya geniş tutulmuştur. Çubukların gerek içleri, gerekse araları serpme veya bağlı badem, çiçek, yaprak, asma dalı, koçboynuzu, saç bağı motifleriyle doldurulmuştur. Yaygın Gürün şalları bunlardır. Başlık ve kuşak olarak kullanılmıştır.
